ұшақты басқару

(Пилотирование самолета; франц. piloter — ұшақ жүргізу)

ұшу аппаратарын адам немесе борттық автоматтық құрылғылар кешені жүзеге асыратын басқару процесі. Ұ.б. басқару органдарына — биіктік пен бағыттаудың аэродинамикалық рөлдеріне, элерондарға, интерцепторларға, ауа тежегіштеріне және т.б. әсер ету, сонымен қатар қозғалтқыштың тарту күшін өзгерту арқылы жүзеге асырылады. Тік ұшып, қонатын ұшақтарды (аэродинамикалық рөлдер тиімді емес режімдерде) және ғарыштық аппараттарды басқару реактивті рөлдермен, ал тік ұшақтарды басқару көтеруші қалақтардың көтеру күшінің шамасы мен бағытын өзгерту арқылы жүзеге асырылады. Басқару жүйесіне: ұшқыш тікелей әрекет ететін командалық иінтірек (басқару тұтқалары, штурвалдар, педальдар және т.б.), командалық иінтіректерді басқару органдарымен қосатын басқару сымдары, арнайы тетіктер және орындаушы құрылғылар кіреді. Ұ.б. қолмен, жартылай автоматты, автоматты түрде жүргізілуі мүмкін. Қолмен басқару режімінде ұшқыш шешім қабылдап, оны басқару иінтіректері арқылы жүзеге асырады. Ұшақты басқаруды бақылау үшін пилотажды навигациялық құралдар қолданылады. Арнайы компенсаторлар (аэродинамикалық, серіппелі), сонымен қатар ауалық, электрлік және гидравликалық күшейткіштер ұшқыштың басқару органдарына әсер етуге жұмсайтын күшін азайтуға қызмет етеді. Ұшақты басқарудың жартылай автоматты режімінде ұшқыш арнайы командалық аспаптар көмегімен автоматты түрде ұшатын аппаратты басқару әрекетіне қажет ақпараттарды алады. Бұл адамның қызметін едәуір жеңілдетеді. Автоматтық режімде басқару толығымен автоматтандырылған кемерлік құрылғылар кешенімен жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта түнгі және күрделі метеорологиялық жағдайларда әуе нысаналарын тосып алу, ұшу және қону үшін автоматтандырылған басқару жүйелері кеңінен қолданылады.